diefstal, asook op twee aanklagtes ten aansien van die oortreding van statutêre

Transcription

1 IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRANSVAAL PROVINSIAAL AFDELlNG), A497/2004 Appèlsaak no: PH 408/2004 NIE RAPPORTEERBAAR Landdroshof saak no: 14/694/90 DATUM: 24/4/2008 In die saak van FJ VAN DER MERWE Appellant en DIE STAAT Respondent UITSPRAAK RABIE R: [1] Die appellant het in die Streekhof van Pretoria tereggestaan op 74 aanklagtes van bedrog, alternatiewelik, vervalsing en uitgifte, verder alternatiewelik diefstal, asook op twee aanklagtes ten aansien van die oortreding van statutêre bepalings beliggaam in die Wet op Beheer van Effekte Beurse, Wet 1 van 1985, en die Wet op Beslote Koöperasies, Wet 69 van Laastens het die appellant tereggestaan op een klag van verydeling of belemmering van die regspleging, alternatiewelik, meineed, alternatiewelik, 'n oortreding van artikel 9 van die Wet op Vrederegters en Kommissarisse van Ede, Wet 16 van Aan die einde van die verhoor is die appellant onskuldig bevind op 9 van die bedrogklagtes asook die klagte wat betrekking gehad het op die Wet op Beslote Koöperasies asook die klagte

2 -2 wat verwys het na verydeling of belemmering van die regspleging. [2] Die appellant is derhalwe skuldig bevind aan 68 klagtes en onskuldig bevind op 9 klagtes. Op klagte 75, die klagte wat te doen gehad het met die Wet op Beheer van Effekte Beurse, is die appellant gewaarsku en ontslaan. Ten aansien van die ander klagtes is daardie klagtes saamgeneem vir doeleindes van vonnis en is die appellant gevonnis tot 12 jaar gevangenisstraf. Die appellant appelleer tans teen sy skuldigbevinding aan die voornoemde klagtes sowel as teen die vonnis hom opgelê. [3] Soos voormeld het klagte 1 tot 74 primêr gehandel met die misdryf van bedrog. Ten aansien van hierdie klagtes is dit die appellant, onder andere, ten laste gelê dat hy valslik en met die opset om te bedrieg aan die Standard Bank en/of die klaers in die saak, wat sy kliënte was, voorgegee het dat hy geregtig en/of gemagtig was om die bedrae geld soos vermeld in die klagstaat uit die bankrekenings wat gehou was in die naam van daardie persone, te onttrek, en/of dat handtekening op onttrekkingstrokies die handtekening van die klaers is, en/of dat maandstate ten opsigte van die klaers se portefeuljes in alle opsigte waar en korrek is, en/of dat die klaers waarlik en wettiglik die aandele soos vermeld op die klagstaat, op die datums gemeld in die klagstaat, gehou het. Die Staat het egter beweer dat hierdie bewerings en voorstellings vals was en dat hy daarmee vir Standard Bank beweeg het om tot sy nadeel of die nadeel van die klaers, die bedrae geld genoem in die klagstaat aan die besigheid Beurshulp Spesialiteitsdienste BK (hierna "Beurshulp") oor te betaal en/of die klaers tot hulle nadeel beweeg het om die gemelde valse voorstellings as die waarheid te

3 -3 aanvaar. Dit is verder deur die staat beweer dat die ware en werklike posisie egter was dat die appellant geweet het dat hy nie geregtig of gemagtig was om die genoemde bedrae te onttrek nie en/of dat die handtekeninge op die onttrekkingstrokies nie die handtekeninge van die klaers of hulle gevolmagtigdes is nie maar dat dit vervals is en/of dat die maandstate ten opsigte van die klaers se portefeuljes nie in alle opsigte waar en korrek is nie en dat die klaer nie waarlik en wettiglik die aandele soos vermeld op die datums soos vermeld, gehou het nie. [4] Ten aansien van die bedrog klagtes waaraan die appellant skuldig bevind is het elk van die betrokke klaers, of hulle verteenwoordigers, getuig. Die Landdros het in sy uitspraak na daardie getuienis verwys maar dit is nie nodig om vir doeleindes van hierdie uitspraak daarna in detail te verwys nie. [5] In die breë kan daarop gewys word dat dit gemene saak was dat die appellant die besigheid Beurshulp bedryf het en dat die betrokke klaers kliënte van hom was. Die appellant was te alle relevante tye die enigste lid van Beurshulp en was ook in beheer daarvan gewees. Die klaers het kontant of aandele aan die appellant gegee met die oog op verdere belegging daarvan op die beurs. AI die klaers het 'n mandaat vorm voltooi wat die appellant moes uitvoer. Die appellant het dan state met betrekking tot sy kliënte se beleggings maandeliks aan hulle verskaf. In die breë was dit die Staat se saak dat die appellant fondse van sy kliënte op 'n onregmatige wyse vir homself toegeëien het. [6] Daar is kleinere detail verskille ten opsigte van elke klient/klaer se geval maar _ in wese blyk dit uit die getuienis dat die appellant in die meeste gevalle

4 -4 onttrekkingstrokies in die naam van die kliënte wat vervals was, gebruik het om gelde uit hul rekenings oor te betaal in die rekening van Beurshulp. In sekere gevalle het hy nooit geld wat van kliënte ontvang is in rekeninge vir hulle inbetaal nie. Verder het dit geblyk dat gelde wat van elders ontvang was en vir die kliënte bedoel was, nooit in enige bankrekening in die naam van die kliënte geplaas was nie. Verder het dit geblyk dat aankope van aandele wat volgens die maandstate namens die kliënte gedoen was, inderdaad nooit geskied het nie. [7] In talle gevalle het die getuienis daarop gedui dat die appellant nie bankrekenings in die naam van die kliënte geopen het nie en dat hy ook nie kon verduidelik waar die aandele is wat met die geld gekoop sou gewees het nie. [8] In sy uitspraak het die landdros sekere van die klagtes gekategoriseer maar dit is nie nodig om daarna vir doeleindes hiervan te verwys nie. In wese was die saak teen die appellant dat hy geld van sy kliënte gebruik het wat hulle uiteindelik nooit weer gesien het nie en ten aansien waarvan hulle geen reg of enige aandeel verkry het nie. [9] Uiteindelik was dit duidelik dat die appellant nie in staat was om te verklaar wat van die aandele of die geld geword het nie. Standard Bank het sekere betalings aan sekere van die kliënte gemaak van bedrae wat op vervalste onttrekkingstrokies uitbetaal is, wat neerkom op 'n verlies vir Standard Bank, maar ten opsigte van meeste van die klaers was die finansiële verliese wat hulle gely het, persoonlik en permanent.

5 -5 [10] Klagte 75 behels 'n beweerde oortreding van artikel 4(1) saamgelees met artikel 1, 4(2) en 48 van Wet 1 van 1985, die Wet op Beheer van Effekte Beurse. In hierdie verband is beweer dat die appellant in die relevante tydperk Oktober 1987 tot Junie 1988 wederregtelik en as 'n staande kenmerk van die besigheid Beurshulp, beleggings en genoteerde effekte of beleggings waarvan genoteerde effekte 'n deel uitmaak, namens iemand anders, naamlik die klaers in die saak, administreer of in veilige bewaring gehou het terwyl Beurshulp en of die appellant nie iemand was wat deur die Registrateur van Finansiële Instellings goedgekeur was nie of iemand was wat 'n lid was van 'n kategorie persone wat deur die Registrateur goedgekeur was nie. Na ontleding het die landdros bevind dat die appellant se optrede inderdaad binne die betrokke omskrywings geval het en dat hy derhalwe skuldig is aan hierdie misdryf. Kennisgewing van appèl [11] Volledigheidshalwe sal ek eerstens verwys na die inhoud van die Kennisgewing van Appèl wat namens die appellant liasseer is en daarna na die hoofde van argument wat namens die appellant liasseer is. In die Kennisgewing van appèl word daar ten aansien van die skuldigbevinding aan die hand gedoen dat die landdros fouteer het met betrekking tot die volgende aspekte: Dat die bewysstukke waarmee die hof gehandel het, inderdaad die bewysstukke was soos saamgestel deur die staat en het bewysstukke ingesluit wat hoegenaamd nie tydens die verhoor by die hof ingedien is nie; dat dit uit die uitspraak van die landdros blyk dat hy sy uitspraak honderd persent op hierdie saamgestelde bewysstukke baseer het; dat daar bloedweinig aandag aan getuienis geskenk is en waar dit wel gedoen is, was dit ten opsigte van irrelevante

6 -6 of baie onbelangrike aspekte; dat toegewings ten gunste van die appellant se verweer deur staatsgetuies hoegenaamd nie in aanmerking geneem is nie; dat nie 'n enkele bewysstuk deur die appellant ingehandig, deel uitgemaak het van die bewysstukke wat deur die hof gebruik was nie; dat absoluut geen aandag deur die landdros geskenk is aan die getuienis wat deur die appellant gelewer is nie; dat die saak gedurende November 1989 uitgestel is na 29 Januarie 1999 met die doel dat die appellant op hierdie datum sou aandui hoeveel tyd hy benodig om aan te toon hoe met die gelde "gedeel" is. Die volgende word dan gestel "Met die lagwekkende arrestasie op 27 Januarie 1999 op 'n klagte wat op 12 April 1999 teruggetrek is, maar met die gepaardgaande teenstand teen borg deur die staat, is die appellant hierdie geleentheid totaal en al ontneem deur die optrede van die staat met die totale bystand, samewerking en ondersteuning deur die verhoorlanddros. Die verhoorlanddros het duidelik te kenne gegee dat hy ten volle simpatie met die staat het toe die appellant hom op die hof beroep het met betrekking tot die aspekte aangespreek in die vorige paragraaf." Hoofde van argument: [12] Namens die appellant is die volgende kwessies in die hoofde van argument ten opsigte van die appèl voor hierdie hof, aangespreek: Eerstens dat die appellant se reg op 'n billike en regverdige verhoor ernstig aangetas was deurdat die hof a quo versuim het om die appellant, wat sy eie verdediging waargeneem het, behoorlik en volledig in te lig aangaande sy reg op regsverteenwoordiging. [13] In besonder ten aansien van die voornoemde aspek is aan die hand gedoen dat die landdros fouteer het deur te versuim om die appellant volledig en voldoende

7 -7 te waarsku en in te lig aangaande sy grondwetlike reg op regsverteenwoordiging asook die reg om gratis van regsverteenwoordiging op staatskoste voorsien te word. Die landdros is ook verwyt dat hy versuim het om die appellant behoorlik leiding te gee en by te staan tydens die kruisverhoor van staatsgetuies, asook tydens die aanbied van die saak van die verdediging. Verder is dit gestel dat vanweë die regstegniese inhoud van die saak was dit dwingend noodsaaklik vir die appellant om van sy reg op regsverteenwoordiging ingelig te word en om deur die hof bygestaan te word tydens die aanbied van sy saak. [14] Tweedens is aan die hand gedoen dat die landdros fouteer het deur ongeduldigheid en soms sarkasme teenoor die appellant te openbaar wat noodwendig die indruk skep dat die hof a quo bevooroordeeld teenoor die appellant was en dat dit daarop neerkom dat die appellant derhalwe nie 'n billike en regverdige verhoor geniet het nie. Namens die appellant is daar na 'n aantal voorvalle verwys wat, volgens die betoog, daarop neerkom dat die hof a quo 'n ernstige onreëlmatigheid begaan het wat van sodanige aard was dat die appellant daardeur ernstig benadeel was en dat sy reg op 'n billike en regverdige verhoor geskend was en dat die skuldigbevinding derhalwe tersyde gestel behoort te word. [15] Uit 'n ontleding van die Kennisgewing van Appèl en hoofde van argument blyk dit dus dat nie een van die argumente wat tans voor die hof geopper word ter ondersteuning van die appèl teen die skuldigbevinding, werklik gedek word deur die gronde van appèl uiteengesit in die Kennisgewing van Appèl nie. In hierdie verband het Adv Labuschagne, namens die appellant, aan die hand gedoen dat in hierdie besondere geval reg en geregtigheid vereis dat die hof die

8 -8 aangeleentheid, wat reeds onnodig vertraag is, moet afhandel en dit nie moet uitstel nie. Ek is tevrede dat die saak afgehandel moet word en dat die appellant se versuim gekondoneer behoort te word. Ek sal derhalwe, volledigheidshalwe na die gronde van appèl in die Kennisgewing van Appèl sowel as die betoogspunte verwys. [16] Ek verwys eerstens kortliks na die gronde uiteengesit in die Kennisgewing van Appèl. Eerstens wys ek op die bewering dat die bewysstukke wat die hof mee gehandel het, bewysstukke was wat deur die staat saamgestel was en nie tydens die verhoor by die hof ingedien is nie. In die eerste plek wil ek daarop wys dat die oorkonde van verrigtinge 2837 bladsye beslaan. Hiervan beslaan die bewysstukke, wat insluit bewysstukke deur die appellant opgehandig, ongeveer 767 bladsye. Behalwe bewysstukke wat tydens die verhoor opgehandig is, het die staat 'n bundel bewysstukke vir die hof voorberei wat voor die hof gedien het en wat deur beide partye tydens die verhoor gebruik was. Tydens die verhoor is daar na geweldig baie bewysstukke verwys. Daar was nooit op enige stadium enige beswaar teen die teenwoordigheid van enige dokument in die bewysstuk bundel op die basis dat dit nie behoorlik voor die hof sou gewees het nie. Aangesien daar nie 'n betoog op hierdie grond van appèl gesteun is nie, is die dokument wat na bewering nie voor die hof gedien het nie, nie geïdentifiseer nie. [17] In sy uitspraak het landdros insgelyks na heelwat bewysstukke gewys, veral in sy opsomming van die onderskeie getuies se getuienis, maar was dit kennelik nie nodig om na alle bewysstukke wat relevant was, te verwys nie. Die landdros het klaarblyklik alle bewysstukke wat geslaan het op klagtes deur klaers wat nie "

9 -9 getuig het nie, nie in ag gehou het nie. Wat betref die res van die klagtes en bewysstukke wat ten aansien van sodanige klagtes voor die hof gedien het, het die landdros seer sekerlik wel deeglik kennis van die relevante dokumentasie geneem. [18] Ek is nie bewus van enige bewysstuk wat die landdros mee gehandel het wat nie tydens die verhoor by die hof ingedien is nie. Die landdros was geregtig om sy uitspraak te baseer nie net op die mondelinge getuienis wat voor die hof gelewer is nie maar ook op die inhoud van die bewysstukke wat voor die hof gedien het. Dit het hy inderdaad gedoen. Ek wil ook daarop wys dat daar aanvanklik meer volledig in die getuienis gehandel is met die inhoud van relevante dokumentasie maar soos die klaers getuig het, en dit duidelik geblyk het dat hulle getuienis in beginsel tot 'n groot mate ooreenstem en te doen het met die modus operandi wat die appellant gevolg het ten opsigte van hulle beleggings, dit minder nodig geword het om in detail na elke relevante bewysstuk wat op die besondere klaer betrekking gehad het te verwys. [19] Die bewering in die Kennisgewing van Appèl dat daar bloedweinig aandag aan getuienis geskenk is, en waar dit wel gedoen is was dit ten opsigte van irrelevante of baie onbelangrike aspekte, gaan nie op nie. Die verhoor was inderdaad 'n marathon verhoor. Dit het 'n aanvang geneem toe die appellant op 7 Februarie 1991 gepleit het en daar met die getuienis begin is op 25 Julie Die saak is op tientalle geleenthede voortgesit en dan weer uitgestel vir verdere verhoor. Die landdros het na hierdie kwessie in sy uitspraak gewys en na my mening tereg die aanmerking gemaak dat die vervolging nie vir hierdie lang duurte

10 -10 van die saak verwyt kan word nie. Ongeveer 42 getuies het getuig in die staat se saak. Elkeen van daardie getuienis is langdurig en deurtastend deur die appellant kruisverhoor. Dit was onmoontlik, maar inderdaad ook onnodig, vir die landdros om na iedere en elke aspek van die getuies se getuienis te verwys. In sy uitspraak het hy na die getuienis van elke getuie verwys maar dit op 'n samevattende en kriptiese manier gedoen wat die relevante gedeelte en impak van daardie getuie se getuienis, soos gestaaf deur die mees relevante bewysstukke, bevat het. Dit is duidelik uit die landdros se hantering van die verhoor sowel as uit sy uitspraak, dat hy wel deeglik kennis van al die relevante getuienis in die saak geneem het. [20] Die verdere bewering namens die appellant in die Kennisgewing van Appèl naamlik dat toegewings ten gunste van die appellant se verweer deur staatsgetuies, nie in aanmerking geneem is nie sowel as die bewering dat nie 'n enkele bewysstuk wat deur die appellant ingehandig was, deel uitgemaak het van die bewysstukke wat deur die hof gebruik was nie, moet in die lig van die voorgaande verwerp word. Namens die appellant is daar na geen besondere geval verwys of na geen spesifieke getuienis verwys om hierdie gronde van appèl te ondersteun nie. Hierbenewens kon ek uit my eie bestudering van die oorkonde van verrigtinge nie getuienis vind wat van sodanige relevansie was of gewig gedra het, dat dit die uiteindelike bevinding van die verhoorlanddros kon affekteer nie. Die feit dat die landdros nie na al die bewysstukke, of selfs die bewysstukke wat deur die appellant ingehandig is, in sy uitspraak verwys het nie, is nie relevant nie. Die vraag is of die landdros al die relevante getuienis oorweeg het. Na my mening is daar geen aanduiding dat hy dit nie gedoen het nie.

11 -11 [21] Laastens, ten aansien van die bewering dat die landdros absoluut geen aandag aan die getuienis wat die appellant gelewer het, geskenk het nie, is ek insgelyks van mening dat hierdie grond van appèl nie gehandhaaf kan word nie. In die eerste plek het die appellant se getuienis, nadat hy sy saak geopen het, ongeveer 155 bladsye van die oorkonde beslaan. Dit is slegs die gedeelte wat betrekking het op die betrokke saak voor die hof en nie daardie gedeelte wat oor ander aangeleenthede soos uitstelle, borgaansoeke en dies meer, gehandel het nie. In tweede plek was dit 'n kenmerk van hierdie saak dat in sy kruisverhoor van die getuies wat namens die staat getuig het, die appellant tot 'n groot mate ook getuienis vanuit sy eie mond voor die hof geplaas het. Die appellant het byvoorbeeld lang feitelike relase en argument aan die getuies voorgehou. Telke male het die staat beswaar gemaak teen hierdie werkswyse van die appellant maar het hy daarmee volhard tot aan die einde. Die resultaat was derhalwe dat baie feite en getuienis deur die appellant self voor die hof geplaas is nie net na sluiting van die staatsaak nie, maar ook tydens sy kruisverhoor van die staatsgetuies. [22] Die landdros het in sy uitspraak nie 'n opsomming van die appellant se getuienis gegee nie en na my mening was hy hoegenaamd nie geroepe om dit te doen nie. Na my mening bestaan daar verder geen grondslag om te beweer dat die landdros geen aandag aan die getuienis wat die appellant gelewer het, geskenk het nie. Aan die hand van my eie ontleding van die appellant se getuienis is ek ook nie van mening dat daar enige getuienis was wat die uiteindelike bevinding van die landdros kan affekteer nie.

12 -12 [23] Die laaste hoof grond van appèl genoem in die Kennisgewing van Appèl slaan op die bewering dat hoewel uitstel aan die appellant verleen is tot 29 Januarie 1999 om aan te toon hoe hy met die kliënte se geld gehandel het, maar dat hy toe op 27 Januarie 1999 arresteer is en dat die staat daarna sy aansoek om borgtog teengestaan het en hy gevolglik ontneem is van sy geleentheid om sodanige getuienis voor die hof te plaas, is ek insgelyks van mening dat daar geen meriete in hierdie grond van appèl steek nie. [24] Sedert die aanvang van die verhoor in 1991 tot en met 25 Januarie 1996 toe die laaste staatsgetuie getuig het, was die appellant voortdurend gekonfronteer met die vraag van wat met die klaers se geld en aandele geword het. Veral tydens kruisverhoor het al die klaers hom persoonlik en direk konfronteer oor hierdie vraagstuk en hom gedaag om aan hulle verduidelikings te gee. In die meeste gevalle het die appellant hierdie uitdagings beantwoord deur aan die getuies te sê dat dit nie hulle plek is om vrae te vra nie of het hy aangedui dat hy van voorneme is om dit later in die verhoor volledig aan die hof voor te Iê. Gedagtig hieraan en veral gedagtig aan die feit dat die appellant juis ten laste gelê was dat hy die klaers se geld en/of aandele vir homself toegeëien het, was dit duidelik dat hierdie vraagstukke sentraal in die saak figureer het en dat dit as't ware die basis van die appellant se verweer was dat hy volledig rekenskap van sy kliënte se geld en aandele kon gee. Die appellant moes dus, van die eerste dag, volledig voorberei gewees het om presies te kan verduidelik wat met die klaers se gelde en aandele gebeur het. [25] Later in 1996 naamlik op 6 en 7 Augustus 1996 het die appellant in sy eie

13 -13 verdediging begin getuig. Hierdie getuienis is voortgesit op ongeveer 4 November Gedurende sy getuienislewering en oor hierdie tydperk van byna twee jaar tot November 1998, het die appellant steeds versuim om 'n rekonsiliasie, hetsy mondeling of skriftelik, voor die hof te plaas van wat met die geld en/of aandele gebeur het wat hy van die klaers ontvang het en waarop hulle, aldus die state wat hy maandeliks aan hulle gestuur het, geregtig was. Dit het gevolglik, na my mening, as ietwat van 'n verrassing gekom toe die appellant op 4 November 1998 weer eens 'n aansoek om uitstel geloods het met die doel om state voor te berei wat hy voor die hof wou plaas wat 'n rekonsiliasie sou wees en wat antwoorde sou verskaf op die vrae van wat met die kliënte se geld en/of aandele gebeur het. [26] Dit is so dat die appellant blykbaar in Kaapstad gearresteer is op 24 Januarie 1999 en dat hy sedert daardie datum van tyd tot tyd gewikkel was in ander sake sowel as in aansoeke om borgtog en borg appèlle. Die appellant het ook geweldig baie klagtes gehad oor siektes of kwale waaraan hy gely het sowel as teen die optrede van die beamptes van korrektiewe dienste. Die feit bly egter staan dat vanaf 4 November 1998 'n tydperk van ongeveer vier jaar en vier maande verloop het totdat die appellant op 14 Maart 2003 voortgegaan het met sy getuienislewering voor die hof en dit afgehandel het. In al daardie tyd het die appellant steeds versuim om 'n skriftelike rekonsiliasie voor die hof te plaas of om dit mondelings te doen. In werklikheid het 'n tydperk van ongeveer twaalf jaar verloop sedert die aanvang van die verhoor en was die appellant seer sekerlik te alle tye bewus van die feit dat hy uiteindelik sal moet verduidelik wat van die klaers se geld en/of aandele geword het. Die feit dat hy dus op 'n stadium gedurende 1999 gearresteer was op ander klagtes en nie borg kon verkry het nie, kan nie

14 -14 dien as grondslag vir 'n verwyt dat die staat die appellant die geleentheid ontneem het om 'n rekonsiliasie of enige ander relevante getuienis voor die hof te plaas nie en daardeur, of hoegenaamd, veroorsaak het dat die appellant nie 'n regverdige verhoor gehad het nie. [27] 'n Oorweging van die gronde uiteengesit in die Kennisgeweing van Appèl toon gevolglik, na my mening, dat daar geen meriete hoegenaamd in daardie gronde steek nie en dat die appèl nie op grond daarvan of op grond van enige daarvan kan slaag nie. Die argumente namens die appellant voor hierdie hof gevoer: [28] Ongeag die feit dat die betoog voor hierdie hof nie gedek word deur die Kennisgewing van Appèl nie, en die landdros dus ook nie die geleentheid gehad het om daarop te reageer nie, sal ek desnoods, en om uiteindelik 'n einde die verrigtinge te bring, daardie argumente oorweeg. [29] Die eerste argument word saamgevat in paragrawe 2, 3, 4, 5, 6, 7.1 en 7.2 van die hoofde van argument. Dit kom daarop neer dat die landdros fouteer het deur te versuim om, eerstens, die appellant volledig en voldoende te waarsku en in te lig van sy grondwetlike reg op regsverteenwoordiging asook die reg om gratis van regsverteenwoordiging op staatskoste voorsien te word. Tweedens, deurdat die landdros versuim het om aan die appellant behoorlik leiding te gee en hom by te staan tydens die kruisverhoor van die staatsgetuies asook tydens die aanbied van die saak van die verdediging.

15 -15 [30] Die appellant het aanvanklik 'n advokaat as regsverteenwoordiger gebruik maar op die stadium toe die staat met die aanbied van getuies begin, het dit geblyk dat die appellant die dienste van sy advokaat beëindig het en verkies het om self sy verdediging waar te neem. Die appellant was dus duidelik bewus van die feit dat hy van regsverteenwoordiging gebruik kan maak maar was dit sy keuse om dit nie te doen nie. [31] Ten opsigte van die vraag of die feit dat die landdros hom nie spesifiek oor hierdie reg ingelig het nie, neerkom op 'n regskending in die sin dat 'n billike verhoor nie plaasgevind het nie, moet sekere verdere feite in ag gehou word. In die eerste plek is die appellant nie 'n onopgevoede, ongeletterde persoon nie. Inteendeel, hy is uiters bekwaam, goed opgelei en het geweldig baie ervaring in die veld waaroor die klagtes teen hom gegaan het. 'n Blote nalees van die oorkonde van verrigtinge toon dan ook dat die appellant meer as in staat was om sy eie verhoor te behartig. [32] Inteendeel, hoewel 'n advokaat of prokureur moontlik die appellant se saak, indien hy/sy vir hom verskyn het, op 'n ander manier sou gevoer het, kan daar geen twyfel wees dat so 'n advokaat of prokureur waarskynlik nooit met dieselfde deeglikheid en met dieselfde detail die getuies sou kon ondervra of getuienis sou kon aangebied het nie. 'n Advokaat of prokureur sou moontlik meer by die punte in geskil gebly het en minder irrelevante relase kwytgeraak het maar dit staan vas dat die appellant geen aspek uitgelaat het in sy konfrontasie van die saak wat die staat teen hom aangebied het nie.

16 -16 [33] Daar was ook soveel verskillende getuies en 'n magdom fyn detail getuienis en feite rakende elke geval, dat mens jou nouliks kan voorstel dat enige regspraktisyn in staat sou wees om beter in beheer te wees van die feite van die saak en met groter diepte getuies te kruisverhoor en dokumente te ontleed, as wat die appellant gedoen het. Die indruk was eerder dat die appellant juis sy advokaat, wat terloops 'n uiters bedrewe advokaat is, se dienste doelbewus beëindig het omdat hy geweet het dat niemand beter as hyself die enorme hoeveelheid detail ten aansien van sy saak, van die getuies sou kon ontlok en op sy beurt voor die hof sou kon plaas nie. Die oorkonde van verrigtinge van heelwat meer as twee duisend bladsye is dan inderdaad ook bewys hiervan. [34] Op 'n stadium het 'n getuie getuig dat die appellant aan hom voorgehou het dat hy, die appellant, voorheen self 'n staatsaanklaer was. Hierdie aspek is nie verder geneem nie maar dit is ook nie deur die appellant betwis nie. 'n Nalees van die oorkonde toon egter inderdaad dat die appellant waarskynlik inderdaad een of ander vorm van regsopleiding en desnoods ervaring in regsprosedure en hofprosedure gehad het. Die wyse waarop hy die landdros aangespreek het en toegespreek het, die wyse waarop hy die getuies gekruisverhoor het, die inhoud van sy besware teen getuienis wat namens die staat gelewer was, sy besware teen leidende vrae van die aanklaer, regsargumente wat hy geopper het, argumente oor wetsuitleg wat hy voorgedra het, die feit dat hy geweet het dat hy die rekord kon terugspeel om vas te stel wat getuig is, en dit ook talle kere gedoen het, sy argumente oor die toelaatbaarheid van dokumentêre getuienis en hoorsê getuienis, en talle ander sulke aangeleenthede, is alles aanduidings dat die appellant wel deeglik in beheer van sy saak was, volledig sy saak aangebied het

17 -17 soos hy van plan was om aan te bied, en in geen opsig benadeel was deur die feit dat hy nie deur 'n advokaat of prokureur verteenwoordig was nie. [35] Terloops kan ook daarop gewys word dat op 'n later stadium tydens die verrigtinge en toe die appellant 'n aansoek om 'n uitstel gedoen het voor 'n ander landdros as die een wat die verhoor hanteer het, daardie landdros van die appellant wou weet of hy sy eie verdediging behartig. Die appellant het dit bevestig en op 'n vraag van die landdros ook bevestig dat hy bewus is van die regshulpraad wat hy kan gebruik maar dat hy verkies het om sy verhoor self te hanteer. [36] Alles in ag genome is daar derhalwe, na my mening, geen sprake daarvan dat die blote feit dat die verhoorlanddros aanvanklik nie spesifiek die appellant daarop gewys het dat hy 'n reg op regsverteenwoordiging het en desnoods die regshulpraad om bystand kan vra nie, daarop neerkom dat enige van hierdie regte van die appellant misken is nie. Op al die feite voor die hof was die appellant klaarblyklik bewus van sy regte en het hy doelbewus besluit om self sy verhoor waar te neem. Dit is ook duidelik dat hy by uitstek toegerus was om sy saak volledig, en op die wyse wat hy verkies het, voor die hof te plaas. Substansiële geregtigheid het geskied en die appellant is in geen opsig benadeel vanweë die feit dat die landdros hom nie in soveel woorde op sy reg op regsverteenwoordiging gewys het nie. [37] Die submissie dat die landdros fouteer het deur te versuim om die appellant behoorlik leiding te gee en by te staan tydens die kruisverhoor van staatsgetuies "" "

18 -18 asook tydens die aanbied van sy saak, is insgelyks sonder enige meriete. In die eerste plek het die appellant nouliks enige leiding nodig gehad om getuies te kruisverhoor of sy eie saak aan te bied. Soos ek reeds gesê het, het die appellant dit met besondere deeglikheid gedoen en was hy besonder volledig. Die enigste kritiek was dat dit as't ware te volledig gedoen is en irrelevante aspekte bygesleep is. Ten aansien van laasgenoemde is hy telkemale deur die landdros daarop gewys dat hy besig is met irrelevante aangeleenthede maar dit het selde of ooit die appellant gestop in sy kruisverhoor of in die lewering van sy getuienis. [38] Hierbenewens het die landdros uiterse geduld aan die dag gelê en male sonder tal die appellant te hulp gekom terwyl hy besig was om te kruisverhoor of om te getuig. Die indruk was ook nooit dat die appellant vergeet het of per ongeluk versuim het om aspekte van die getuienis in geskil te plaas of om sy teenstrydige weergawe aan getuies te stel nie. Die enigste wesenlike aspek wat hy ontwyk het, soos ek reeds aangetoon het, was die verduideliking of stelling aan die getuies oor wat presies met hulle geld en/of aandele gebeur het. Behalwe daarvoor het die appellant elke getuie vir alle praktiese doeleindes oor elke denkbare feit konfronteer. [39] Die submissie was verder gemaak dat juis vanweë die regstegniese inhoud van die klagtes teen die appellant en ook die omvang en erns daarvan, dit juis noodsaaklik was om die appellant ten aanslen van sy reg op regsverteenwoordiging in te lig en by te staan. Ek het reeds hierdie kwessie hanteer. Die appellant was by uitstek daartoe in staat om alle tegniese detail met elke getuie op te neem. Die appellant is klaarblyklik 'n kundige op sy gebied en

19 -19 was daarom juis by uitstek goed geplaas om elke tegniese feit en detail en tegniese argument te opper en die getuies daaroor te konfronteer. Selfs die getuies wat nie sy kliënte was nie, en wat kundiges is op finansiële gebied, is met kundigheid en op hoë vlak deur die appellant kruisverhoor. Hy was in staat om debatte oor finansiële aangeleenthede en statutêre bepalings met hulle op 'n hoë vlak te voer. Die appellant was op geen stadium uit sy spreekwoordelike diepte nie en dit was, in teendeel, juis hy wat baie gereeld onnodige tegniese detail geopper het. [40] Die submissie gemaak in paragraaf 3 en 8 van die hoofde van betoog kom in werklikheid op een argument neer. Dit is naamlik dat die appellant nie 'n regverdige verhoor gehad het nie en benadeel is in sy reg op 'n billike en regverdige verhoor vanweë die ongeduldigheid en "soms sarkasme" van die verhoorlanddros teenoor die appellant wat die indruk geskep het dat die verhoorlanddros bevooroordeeld was teenoor die appellant. Voorbeelde van die beweerde ongeduld en sarkasme van die verhoorlanddros is in die hoofde van argument na verwys. [41] In die eerste plek moet onthou word dat hierdie by uitstek 'n maraton verhoor was. Die oorkonde van verrigtinge beslaan meer as 2800 bladsye en die verhoor self het geduur oor 'n tydperk van ongeveer 12 jaar. Die saak is male sonder tal uitgestel. Telkemale is die saak uitgestel omdat die appellant sy saak verder wou voorberei. Die landdros was tegemoetkomend met verdagings en uitstelle in hierdie verband. Daarbenewens het die appellant die getuies, of altans die meerderheid van die getuies, spreekwoordelik "in die grond in" kruisverhoor. Dit

20 -20 was gedoen teen die agtergrond van die feit dat hy nooit aan hierdie getuies wou stel wat inderdaad van hulle geld en/of aandele geword het nie. [42] Hierdie getuies, sy kliënte, was persone wat, vir die meerderheid, bejaarde persone en pensioenarisse was wat nie oor die kundigheid beskik het om saam met hom oor die tegniese regsaspekte van die saak te redeneer soos wat hy tydens kruisverhoor van hulle verwag het nie. Dit het male sonder tal tot erge frustrasie van die getuies gelei en in hierdie verband het die verhoorlanddros, na my mening, besonder geduldig met die appellant te werk gegaan. [43] Hier en daar, soos dit verwag kon word, het die landdros die appellant, soos afgelei kan word uit die oorkonde, redelik sterk aangespreek. Hier en daar het 'n ligte sarkastiese opmerking gevolg of het die landdros 'n mate van ongeduld getoon maar was dit, na my mening, nooit van so 'n aard of mate dat enigsins gesê kan word dat die landdros onbehoorlik opgetree het of dat sy optrede 'n aanduiding was dat hy bevooroordeeld teenoor die appellant was nie. [44] Daar is in werklikheid slegs twee opmerkings wat moontlik vermeld kan word. Die eerste is 'n aanmerking van die landdros wat op bladsy 1847, Iyn 20 tot 23 van die oorkonde verskyn. Daar is die landdros soos volg aangehaal: "Hof: Mnr van der Merwe, ek wil nie nou na jou klagtes luister nie. Dit Iyk vir my teen hierdie tyd moes jy al lankal dood gewees het met al jou klagtes. Het jy beswaar teen die uitstel of nie?" [45] Hierdie aanmerking was gemaak nie tydens die hoof verhoor nie, maar tydens aansoek van die appellant om die verhoor uit te stel. Die verhoor was voor -.4- '

21 -21 dit op 8 Augustus 1996 uitgestel en het toe weer op 21 November 1996 hervat. By die aanvang van daardie verrigtinge het die appellant aangedui dat hy wil aansoek doen om 'n uitstel. Hy het verwys na 'n geweldige hoeveelheid kwale waaraan hy op daardie stadium gely het. Dit het gegaan oor die beweerde vernouïng van sy rugmurg, sy are, sy oë, sy gedagtes in die algemeen en ook sy brein. Daar is toe reëlings getref dat hy 'n geneesheer sou sien op die volgende dag 22 November Op daardie dag was daar ook weer heelwat te sê oor die besoeke aan die dokters of besoeke wat nie realiseer het nie en sulke aangeleenthede. Die appellant het toe ook verwys na sy aambei operasie, sy lip kanker operasie, die vitamien kursus waarop hy is en die feit dat hy ondervoed is. Dit was op hierdie moment en terwyl die landdros wou weet of hy beswaar teen 'n uitstel het of nie, wat die landdros die aangehaalde opmerking gemaak het. [46] Die landdros was volkome korrek deur te sê dat hy nie op daardie stadium na die appellant se klagtes wou luister nie. Dit was nie toe relevant nie. Die sin wat daarop volg was egter onnodig gewees. Dit het nie bygedra tot die verrigtinge nie en toon 'n mate van sarkasme van die landdros se kant. Die appellant is egter 'n welsprekende man wat nie moeg word om te praat nie. Hy laat hom nie afsit deur verduidelikings dat hy met irrelevante punte besig is of dat hy by die punt moet hou nie. Daar was talle sulke voorbeelde voor hierdie tyd waar die appellant dieselfde geneigdheid openbaar het. Hoewel dit nie goed gepraat kan word nie, is dit menslik en te verstane dat selfs uit 'n voorsittende beampte se mond daar in sulke omstandighede 'n onnodige en onvanspaste aanmerking kan glip. [47] Ek beskou hierdie opmerking van die landdros as niks meer as net dit nie.

22 -22 Daar kan geen sprake wees dat hierdie opmerking deur die landdros gesien kon word as 'n teken van bevooroordeeldheid nie. Dit het met die meriete van die saak hoegenaamd niks te doen gehad nie en was uitsluitlik gerig op die aanhoudende relaas van die appellant ten aansien van sy mediese probleme terwyl die enigste vraag op daardie stadium was of hy beswaar gehad het teen die uitstel of nie. [48] 'n Tweede opmerking waarna verwys is verskyn op bladsy 1732 Iyn 24 tot 25 van die oorkonde waar die landdros soos volg aangehaal is in die hoofde van argument: "Hof: U weet ek dink nie 'n renoster kan so 'n harde vel hê soos wat jy het nie en ek sê dit nou vir jou reguit", [49] Hierdie aanmerking van die landdros het gevolg tydens die kruisverhoor deur die appellant van Mev Smit. Die appellant het Mev Smit op hierdie stadium reeds deurdringend kruisverhoor en was op daardie besondere stadium ook reeds lank besig met verwysing na 'n spesifieke statutêre bepaling. Mev Smit het toe reeds al male sonder tal getuig dat sy nie kennis het van die besondere tegniese prosedure wat gevolg moes word nie en het die aanklaer ook al verskeie kere beswaar aangeteken dat die kwessie nie relevant was nie. Die landdros se eie aanmerkings in hierdie verband was dat dit aspekte was wat al oor en oor gesê was en dat die appellant in werklikheid slegs in sirkels omgaan en nie verder vorder nie. Hy het ook opgemerk dat die getuie reeds vele kere haar kommentaar gelewer het maar dat die appellant steeds daarmee aankarring. Die landdros het toe ook reeds al beslis dat die kwessie boonop nie relevant is nie. Die appellant

23 -23 het egter hierdie aanmerkings en selfs die bevinding ignoreer en eenvoudig bly voort hamer op dieselfde punt en Mev Smit oor en oor konfronteer. Boonop het die appellant op daardie stadium die geheel van die betrokke wetsartikel aan Mev Smit uitgelees en haar kommentaar daarop gevra. Die aanklaer het hierop die volgende gesê: "Agbare, my herinnering is dat die betrokke hof reeds 'n beslissing gegee het ten opsigte van die relevansie van vrae oor hierdie daalverkoop." [50] Op hierdie stadium het die landdros hom uitgelaat soos wat ek hierbo aangehaal het en ek haal dit volledig aan. "Hof: jy weet ek dink nie 'n renoster kan so 'n harde vel hê soos wat jy het nie en ek sê dit nou vir jou reguit. Beskuldigde: ek verstaan dit gaan...(tussenbei) Hof: Jy hou dieselfde ding aan en aan en aan. Wat wil jy daarmee bereik? Beskuldigde: Ek wil hierdie bewys of die Registrateur wat nou van my kennis neem met 'n daalverkoop wat alles behalwe 'n daalverkoop is van Andrew Forbes. Hof: Wat daarvan? Ek verstaan dat jy sê dit is as gevolg van die Registrateur wat jou probleme ontstaan het en soos jy dit vroeër in die verhoor al gestel het jy sogenaamd ondergronds moes gegaan het. Ek het alles al gehoor. Ek verstaan dit. Dit mag miskien nie so Iyk nie, maar ek verseker vir jou ek verstaan dit." [51] Dit wat die appellant hier mee besig was, het met Mev Smit se besondere klagtes niks te doen gehad nie en was aspekte waaroor sy in elk geval geen mening kon uitspreek nie. Ten spyte van die landdros se woorde in die so pas aangehaalde gedeelte, het die appellant nog steeds daarmee volhard. [52] Dit mag weer eens 'n geval wees waar die voorsittende beampte ander

24 -24 woorde kon gekies het. Ek moet egter dadelik byvoeg dat die landdros duidelik raadop met die appellant was en dat daar goeie rede was waarom hy so moedeloos was. Hy wou klaarblyklik tot die appellant deurdring en hom laat verstaan dat hy eenvoudig nie kan aangaan soos wat hy wil nie. AI sy pogings tot op daardie stadium het geen indruk op die appellant gemaak nie. Ek is van mening dat die aangehaalde opmerking deur die landdros in geen opsig 'n aanduiding van bevooroordeeldheid jeens die beskuldigde was nie en hoegenaamd nie 'n refleksie is op die billikheid van die verhoor wat die appellant gehad het nie. [53] In hierdie verband verwys ek na die beslissing van S v Basson 2007(1) SACR 566 (CC). Die uitgangspunt is dat daar in ons reg 'n vermoede ten gunste van objektiwiteit en onbevooroordeeldheid van die regbank bestaan. In S v Basson (supra) op 591, para 31 is met verwysing na South African Commercial Catering and Allied Workers Union and Others v Erwin & Johnson Ltd (Sea Foods Division Fish Processing 2000 (3) SA 705 (CC), en President of the Republic of South Africa and Others v South African Rugby Football Union and Others 1999 (4) SA 147 (CC), die volgende gesê: "This Court emphasized that not only is there a presumption in favour of the impartiality of the Court, but it is a presumption which is not easily dislodged. Cogent and convincing evidence is necessary in order to do so." [54] Die hof van appèl moet ook sensitief wees vir die situasie wat hom tydens die verhoor afspeel. Op p591 para 32 van die Basson saak word die volgende gesê: "In evaluating the situation regarding a trial before a single Judge, a court must be sensitive to the different nuances of such a "live" situation in a Court of first instance, where demeanour or body language, tone of voice, the timing of remarks and the emotial response of participants in

25 -25 exchanges to one another may play a role." [55] Die beweerde bevooroordeeldheid van die verhoorhof moet ook in die konteks van die verhoor beoordeel word. In casu het die verhoor ongeveer 13 jaar geduur en verskeie getuies se getuienis was aangehoor. Dit is bykans onvermydelik dat 'n voorsittende beampte tydens 'n maraton verhoor ongevraagde of ontoepaslike opmerkings sal maak of andersins sal optree op 'n wyse waaruit irritasie blyk. Op p594 para 42 van die Basson saak word die volgende gesê: "As far as the first category is concerned, this court should bear in mind that in long criminal trials a Judge may, at times, make remarks that are inappropriate, or display irritation towards counsel." [56] 'n Hof van appèl moet egter versigtig wees om nie 'n te hoë standaard vir die verhoorregter te stel nie. Op p 594 F - G van die Basson saak word die volgende gestel: "In considering the question of whether such remarks give rise to reasonable apprehension of bias, a Court should not hold a Judge to an ideal standard which would be difficult to achieve." [57] Te alle tye moet die optrede van die verhoorhof gesien word in konteks van die besondere gebeure. Op p607 G -H para 102 van die Basson saak word dit soos volg gestel: "The remarks and rulings of which the State complains, however, must be seen in the context of a marathon trial with all its complexities and human frustrations." [58] Teen die agtergrond van wat ek hierbo gesê het en die riglyne neergelê in die Basson saak, kan nie bevind word dat die optrede van die verhoorlanddros 'n -

26 -26 onreëlmatigheid daargestel het wat andersins tot 'n regskending gelei het nie. [59] Ek ag dit nie nodig om na die ander ongeveer nege voorbeelde te verwys wat namens die appellant in die hoofde van argument vermeld is nie. Dit is, na my mening, niks meer as kortaf aanmerkings deur die landdros dat die appellant moet aangaan met die saak of vrae deur die landdros of die appellant nog vrae vir die getuies het. Dit wat die landdros gesê het, het hoegenaamd nie inbreuk gemaak op die appellant se reg op 'n billike en regverdige verhoor nie en dit het in geen opsig 'n regskending daargestel nie. [60] In teendeel, na my mening het die landdros hierdie verhoor ten spyte van die talle frustrasies wat dit meegebring het, en ten spyte van die appellant se manier om sonder ophou te kruisverhoor en lang toesprake af te steek teenoor getuies terwyl hy hulle ondervra het, die verhoor besonder goed en met groot geduld hanteer. Hierdie was 'n besondere lang saak wat vele frustrasies ingehou het. Daar was talle aansoeke om uitstel van die beskuldigde en daar was talle ander redes waarom die verhoor so lank geduur het. Na my mening was die landdros deurlopend besonder kalm en tegemoetkomend teenoor die appellant. [61] Die appellant was self gereeld sarkasties teenoor getuies en persoonlik aanvallend teenoor hulle. Hy was ook by geleentheid sarkasties teenoor die landdros gewees. As 'n reël was hy vermakerig en disrespekvol teenoor getuies. Wanneer dit te erg gegaan het, het die landdros hom kalm en bedaard tereggewys en na my mening nooit die indruk geskep dat hy bevooroordeeld is teen die appellant of sy saak nie.

27 -27 [62] Dit is dan ook insiggewend dat toe die aanklaer op 'n stadium tydens die latere gedeelte van die staat se saak aangedui het dat hy vermoed dat die appellant moontlik vir die landdros se rekusering aansoek wou doen, en die landdros die appellant gevra het wat die posisie is, die appellant die volgende op bladsy 1526 reël 12 van die oorkonde gesê het: "Beskuldigde: Ek moet darem net baie graag vir die hof sê ek gee hierdie hot deurgaans 100% +, dit word algemeen net gevoel dat hierdie hof nou kennis dra van baie ander geleenthede wat eintlik nie in belang van regspraak is nie. Ek persoonlik is seker ek sal ook 'n onskuldig bevinding kry in hierdie laaste saak waar ek nou in die appèl, in die borg appelleer het. Ek wil dan net hierdie hof in kennis stel dat ten spyte van die drama ek in elk geval 'n onskuldig bevinding sou gehad het. So ek twyfel of 'n rekuseringsaansoek gebring sal word. Soos ek sê ek gee die hof deurgaans 100% vir die hof se optrede en tegemoetkomendheid. Dit gaan nie enigsins dat ek voel die hof my in enige opsigte te na gekom het nie. Die hof was in die ongelukkige posisie dat ander beskuldigdes voor u gebring was en dat ek dink ook in hegtenis voor u gebring was. So ek het absoluut niks met hierdie hof geen fout aan die kant van hierdie hof nie. Hof: Nou goed, wat die ander saak betref, die hof het hom in daardie saak gerekuseer omdat die hof 'n moontlike bevinding moes maak en die hof hierdie saak deelsverhoor gehad het, het hierdie hof hom weerhou van om in daardie saak bevindinge te maak en die hof het hom gerekuseer in daardie saak." [63] Die moontlike rekusering van die landdros het dus niks te doen gehad met sy hantering van die betrokke verhoor van die appellant nie maar kon hoogstens wees op sterkte van die feit dat die landdros hom moontlik in 'n ander saak kon bevind het wat 'n botsing van belange kon veroorsaak. Daar was egter op geen stadium, hetsy om daardie redes of enige ander redes, 'n aansoek om rekusering...,,'".. van die landdros gebring nie. Wat egter wel duidelik geblyk het was dat die

28 -28 appellant wel deeglik bewus was dat hy vir die rekusering van die landdros kon aansoek doen en dat hy bereid sou gewees het om dit te doen indien hy van mening was dat die landdros bevooroordeeld teenoor hom was of nie na sy saak op 'n billike en regverdige wyse wou luister nie. [64] In die lig van al die omstandighede is dit my mening dat daar hoegenaamd geen meriete in enige van die betoë namens die appellant is nie. [65] Namens die appellant is geen verdere argumente voor die hof geopper nie en ek kan byvoeg dat in my bestudering van die oorkonde van verrigtinge ek ook geen rede kon vind om die uiteindelike beslissing van die verhoorhof te fouteer nie. Bygevolg is ek van mening dat die appèl teen die skuldigbevinding van die hand gewys moet word. Ten aansien van vonnis: [66] In die Kennisgewing van Appèl is aangevoer dat die appellant aan die begin van die verrigtinge op 17 September 2003, toe die landdros uitspraak op die meriete gegee het, aangedui het dat hy tydens sy vervoer na die hof beseer is en dat dit vererger is deur die feit dat hy voetboeie aangehad het. Dit word verder aangevoer dat behalwe om te beveel dat die voetboeie verwyder moes word, die landdros voortgegaan het met sy uitspraak en van die appellant verwag het om sy deel tot die vonnisverrigtinge by te dra, ten spyte daarvan dat die appellant nie in staat was daartoe nie en hy dit reeds met die aanvang van die verrigtinge duidelik onder die hof se aandag probeer bring het.

29 -29 [67] Hierdie grond van appèl is nie ondersteun in die hoofde van argument wat namens die appellant liasseer is nie. [68] Ek sal egter wel na hierdie grond van appèl verwys. Op 17 September 2003 het die appellant in die hof verskyn. Ten eerste het die landdros die appellant gevra hoe oud hy op daardie stadium was en hy het geantwoord dat hy 53 jaar oud is. Die landdros het toe aan hom gestel dat hy tydens die uitspraak kan sit. Die volgende verskyn dan in die oorkonde van die verrigtinge: "Beskuldigde: Edelagbare, kan ek net iets op rekord plaas voordat ons begin. Ek is in voetboeie. Ek weier om in die hof te verskyn in voetboeie. Dit is baie ongemaklik. Ek het my voet beseer. As gevolg daarvan te vinnig gestop wat klaarblyklik deur 'n taxi was. Ek vra die hof op hierdie staduim dat die voetboeie verwyder word. Indien dit nie gedoen kan word nie, dan versoek ek dat die saak uitgestel word sodat ek my tot die Hooggeregshof kan beroep wat die voetboeie-situasie betref. Hof: Goed die hof sal 'n bevel maak dat die voetboeie verwyder word. Kan u asseblief die voetboeie verwyder? Beskuldigde: Dankie u edelagbare. Hof: Goed, u kan maar sit tydens die uitspraak. Beskuldigde: Dankie. - Uitspraak -" Hierna volg die uitspraak van die landdros. [69] Na die landdros sy uitspraak gegee het, het die aanklaer die hof toegespreek oor die kwessie van vorige veroordelings. Die hof het daarop die appellant toegespreek en gesê dat hy die geleentheid het om omstandighede aan die hof voor te Iê wat na sy mening die vonnis behoort te beïnvloed. Die hof het aangedui dat hy onder eed kan getuig in welke geval die staatsaanklaer die reg het om hom te kruisondervra. Hy het ook aangedui dat die hof vrae aan hom kan stel. Die

30 -30 landdros het verder verduidelik dat die appellant die hof kan toespreek daar waar hy staan in die beskuldigde bank en dat die staat hom dan nie in kruisverhoor kan neem nie. Die hof sal egter is so geval steeds die reg hê om vrae aan die appellant te stel. Hy het ook aan die appellant verduidelik dat hy getuies kan roep om namens hom ter versagting van vonnis te getuig. Op 'n vraag of hy hierdie verduideliking verstaan het die appellant dit bevestig en die verrigtinge verloop dan soos volg: "Hof: wat verkies jy om te doen? Beskuldigde: Ek verkies om dit baie kort te hou. Hof: Wil jy die hof toespreek van waar u staan? Beskuldigde: Ja Hof: Goed, u kan maar voortgaan. Beskuldigde spreek hof toe... " [70] In sy antwoord en betoog aan die hof het die appellant geensins aangedui dat hy in pyn is of nie in staat is om sy getuienis ten aansien van strafversagting behoorlik voor die hof te plaas nie. Daar is dus hoegenaamd geen sprake van enige meriete in die stelling in die Kennisgewing van Appèl dat die landdros van die appellant verwag het om sy deel tot die vonnisverrigtinge by te dra ten spyte daarvan dat die appellant nie in staat was om dit te doen vanweë die feit dat hy voetboeie aan gehad het of op 'n vroeër stadium beseer was toe hy na die hof vervoer was nie. Dit is eenvoudig nie waar nie en geen so iets is aan die landdros voorgehou nie. [71] Die submissies gemaak in die hoofde van betoog is nie ondersteun deur die Kennisgewing van Appèl nie. Ek sal desnieteenstaande met die submissies